ارزیابی ارقام گندم نان در شرایط نرمال و تنش رطوبتی آخر فصل از نظر صفات زراعی

به منظور مطالعه اثر تنش خشکی و تعیین صفات مؤثر بر عملکرد دانه در شرایط آبیاری کامل و تنش رطوبتی انتهای فصل روی صفات مختلف گندم، 82 ژنوتیپ گندم نان به صورت دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال زراعی 90-1389 مورد مطالعه قرار گرفتند. اعمال تنش خشکی در مرحله ظهور سنبله به صورت کم­آبیاری صورت گرفت. مجموع 22 صفت شامل عملکرد و اجزای عملکرد اندازه­گیری شدند. تجزیه واریانس اختلافات معنی­داری برای کلیه صفات در هر دو محیط نشان داده است. به جز تعداد برگ در ساقه اصلی و تعداد کل پنجه در واحد سطح، تنش رطوبتی باعث کاهش کلیه صفات مورد بررسی شد. بیشترین تنوع ژنتیکی در دو شرایط برای صفات طول ریشک، تعداد سنبله بارور و عملکرد دانه مشاهده شد. ضریب همبستگی ساده پیرسون، تجزیه رگرسیون مرحله­ای و تجزیه مسیر در هر دو محیط بر روی صفات اندازه­گیری شده صورت گرفت. در شرایط تنش میزان همبستگی بین عملکرد دانه با صفات عملکرد بیولوژیک، عملکرد کاه، شاخص برداشت، سنبله بارور در متر­مربع و تعداد کل پنجه در متر­مربع برابر یا بالاتر از 50% به­دست آمد. در هر دو محیط بیشترین میزان همبستگی عملکرد با عملکرد بیولوژیک وجود داشت. نتایج به­دست آمده حاکی از اهمیت طول پدانکل در افزایش عملکرد در شرایط تنش رطوبتی می­باشد. براساس نتایج تجزیه رگرسیون در شرایط آبیاری نرمال 6 متغیر و در شرایط تنش 5 متغیر وارد مدل شدند که در مجموع بیش از 80% تغییرات عملکرد را توضیح دادند. برای مشخص نمودن آثار مستقیم و غیرمستقیم و سهم هریک بر عملکرد نیز تجزیه ضرایب مسیر انجام شد که براین اساس در هر دو محیط بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد را عملکرد بیولوژیک تشکیل می­داد. در نهایت صفات عملکرد بیولوژیک، وزن سنبله، تعداد سنبله بارور و وزن هزار دانه  مهم­ترین صفات شاخص برای انتخاب ارقام پر محصول گندم در هر دو شرایط معرفی می­شوند. همچنین با توجه به نقش موثر ارتفاع بوته در شرایط تنش، گزینش بوته­های طویل­تر علاوه بر تعداد سنبله­های بیشتر در افزایش عملکرد دانه از اهمیت به سزایی برخوردار خواهد بود.